Deizm ne demektir? Deizm son zamanlarda neden yaygınlaşmaktadır? İslam'ın deizme bakışı ne yöndedir?
Son zamanlarda deizmin yayınlaşması üzerine sorulan ve ifade edilmesi zor bazı sorular mevcuttur. Bunları şu şekilde yer verebiliriz. Deizm nedir? Deizm neden yaygınlaşıyor? İslam'ın Deizme bakışı nedir? Bu soruların cevaplarını araştırmalarımız doğrultusunda aktarmaya çalışacağız.
Deizmi tanımlamış olursak şu şekilde yer verebiliriz. Her türlü vahiyi, ilhamı her türlü vahyi, ilhamı ve dolayısıyla vahyin bildirdiği Allah’ı, dini, takdiri inkâr ederek sadece akıl ile idrak edilen bir Allah’ın varlığını kabul eden ve teşbihi (insana benzetmeyi), teslisi (üçlü Tanrı anlayışını) reddeden felsefî okul olma niteliği taşımaktadır.
Deizmin başlangıç noktası Avrupa dır. Bir zamanlar kilisenin hakim güç iken insanlar bundan rahatsız olmuş ve tepki olarak bu düşünceyi nam salmışlardır. Bu nedenler Allah’ın varlığı dışında diğer var olan peygamber ve kutsal kitapları eleştiriler bazında ele almaktadırlar. Bununla kalmayıp tek bir doğrultuda inşa olan deizm mevcut değildir. Kainatın varlığının simgesi olarak bir tanrı olduğunu söyler evet ama bunun yanı sıra ahlaki evrenle ilişkilendirilmiş bir tanrıyı benimsemezler. Birde tanrının ahlaki anlamda bir dokunuşu olduğunu ama dokunuşun genel anlamda insanla arasında işlevlik konusunda yer almadığını savunurlar. Bazıları ise sadece düşünce odaklı yer edinilmesi gerekliliğinin önemini yansıtırlar.
Fikir anlayışı olarak deizm tabii bir din anlayışını benimser. Bunu açıklamak gerekirse kurumsal bir din olarak ele alınan bu olguda tartışmalar üzerinde bir nabzını akıl gibi bir varlıklar âtıl hale geldiğini eleştirmek amacı güderler.
Tanrılarını şöyle tanımlamak isterler deizmler Yaratan ama yarattıklarına müdahale etmeyen bir Tanrı. Ama bu ortaya konulan adalet iyilik merhamet gibi tanrıyı simgeleyen ifadeleri yok etmek değil midir? İnsan inanmak ve bu doğrultuda bir şeylere ihtiyacını gidermek ister. Hata yapar insan ama Allah’ın hata yapması söz konusu değildir. Bunun getirisi olarak da tanrıya inanmak güven duygusunu ortaya çıkarıp bireyin ihtiyacına tabi olur. Diğer taraftan Deizm, “İnsan hayatının anlamı ve amacı nedir?” sorusuna cevap vermekten ve insan için büyük idealler ortaya koymaktan acizdir olmaktadırlar. Deizm insan yaşamı içinde düşünme yönünü daraltan bir inanma biçimidir.
Müslümanlar olarak İslam anlaşımız çerçevesinde tek bir tanrı olan onun yarattığını ve yaratmaya devam edeceğini düşündüğümüz Allah inanmak fıtratıyla imanımızı sürdürürüz. Biz dünyaya bir amaç doğrultusunda gelmiş bulunmaktayız ve bu amaç bize peygamberler ve kitaplarla açıklandı. Hayat yolumuzu güvenirliğin insanların simgelediği peygamberlikle bize aktardı. Oysa ki deizme odaklanıp baktığımızda bu felsefenin böyle adımların olmadığını anlıyoruz.