Mahkeme çeşitleri nelerdir? Hangi mahkeme çeşidi hangi davaya bakar?

Türkiye’de görülen davalar, konusuna ve mahkeme türlerine göre kendi içinde ayrılmaktadır. Her dava kendi içinde bölünerek farklı kollarda incelenebilir. Anayasanın 9. Maddesinde tüm mahkemelerin Türkiye’nin yargı yetkisini yönettiğini bildirir.

Mahkemelerin adaleti sağlama görevi olup davaların sınıflandırılmasını daha kolay yapar, derecelerine, konularına göre birbirinden ayrılırlar. Mahkeme çeşitleri isimleri her dava için farklıdır. Türkiye’de mahkeme türleri ise şu şekildedir: 

1. Adli Yargı Mahkemeleri 
2. İdari Yargı Mahkemeleri 
3.  Askeri Yargı Mahkemeleri 
4. Yüksek Mahkemeler 

Mahkeme çeşitleri ve görevleri 

1- Adli Yargı Mahkemeleri ve Görevleri 

Ne tür hukuk anlaşmazlıklarına hangi mahkemenin bakacağına karar veren adli mahkemelerdir.  Adli Yargı Mahkemeleri de kendi içinde Hukuk ve Ceza Mahkemeleri olarak ikiye ayrılmaktadır.  

Hukuk Mahkemeleri: Özel ve tüzel kişilerin anlaşamadığı konuları çözüme ulaştıran, ceza içermeyen mahkemelerdir. Tüketici hakları, boşanma, iflas ve icra mahkemeleridir. Kendi arasında birçok türe sahiptir. Hukuk mahkemesi çeşitleri: 

• Asliye Hukuk Mahkemeleri: Genel yetkili mahkemeler olarak ifade edilir. Mahkemeler için sulh hukuk mahkemesi bakar şeklinde tanımlama yapılmamışsa özel anlaşmazlıklarda da adaleti sağlama görevini üstlenir. 
• Sulh Hukuk Mahkemeleri: Kişiler arasında özel olarak tanımlanan anlaşmazlıkları çözen mahkemelerdir. 
• Uzmanlık Mahkemeleri: Özel görevli mahkeme türleri arasında tanımlanır. 

Bu mahkemeler de kendi arasında 7 farklı türe ayrılmaktadır. Bunlar: 

1. Ticaret Mahkemeleri: Ticaret mahkemesi olmayan illerde davalar asliye hukuk mahkemelerinde görülür. Ticaretle ilgili mahkemelerde adaleti sağlar. 
2. Aile Mahkemeleri: Boşanma, kadına şiddet, evlat edinme, vesayet gibi ailevi konuları çözüme ulaştıran uzmanlık mahkeme türleridir. 
3. Tüketici Mahkemeleri: Satıcı ve alıcı arasında ticaret yapıldığına dair belgenin olması halinde tüketici haklarını korumayı sağlayan mahkemedir. 
4. İcra Mahkemeleri: İflas ve icra işlemlerine dair sorunları çözen mahkeme türüdür. İcra dairelerinin yaptığı itiraz ve işlemlerin çözümünde bu mahkemelere başvurulur. 
5. İş Mahkemeleri: İşveren ve iş arasındaki anlaşmazlıkları çözer. 
6. Kadastro Mahkemeleri: Aile veya başka kişiler arasında olan arsa, ev, toprak konularının çözüme ulaştırılmasını sağlar. 
7. Fikri ve Sinai Hukuk Mahkemeleri: Kişilerin basıma dair haklarının ihlali durumunda başvurulacak mahkeme türüdür. Örneğin; korsan cd, film suçlarında bu mahkemelere başvurulabilir. 

2- Ceza Mahkemeleri görevleri 

Ceza Mahkemeleri: İşlenen suçlara ceza vererek adaleti sağlamayı amaçlayan mahkemelerdir. Mahkemeler şemasında Adli Yargı Mahkemelerinde olup dolandırılma, hırsızlık, gasp gibi suçlara bakar. Kendi içinde farklı türlere ayrılır. 

• Ağır Ceza Mahkemeleri: Kanunlarda ağır suç olarak tanımlanan işlemlere bakan mahkemelerdir.  Suçlar 18 yaşından küçükler tarafından işlenirse Çocuk ağır ceza mahkemeleri bakar. 
• Asliye Ceza Mahkemeleri: Ceza davalarındaki genel mahkemeler şeklinde tanımlanabilir. Diğer ceza mahkemelerinin bakmadığı tüm mahkemelere bakar. 
• Uzmanlık Ceza Mahkemeleri: Konu ve derecesi bakımından diğer mahkemelerin kapsamına girmeyen davalara bakan tüm mahkemelere uzman mahkemeleri bakar. 

3- İdari Mahkemeler ve görevleri 

Kendi içinde 3 farklı türe ayrılan mahkemeler şu şekildedir: 

• İdare Mahkemeleri: İstinaf ve vergi mahkemelerinin bakmadığı tüm konularda adaleti sağlar. 
• Vergi Mahkemeleri: Vergilerin ödenmemesi, maddi yükümlülüklerin yerine getirilmesini sağlar. 
• Bölge İstinaf Mahkemeleri: Mahkemelerin istinafa gitmesi durumunda davaları çözüme ulaştırır. 

4- Yüksek Mahkemeler ve görevleri 

Her konuya bakan mahkemeler farklılık göstermekte olup kendi arasında 5 farklı gruba ayrılmaktadır. Bu yargıevleri ise şu şekildedir: 

• Anayasa Mahkemeleri: Kanunlar, kanun hükmünde kararnameler (KHK), TBMM içtüzüğünün Anayasa esas ve şekli bakımından uygunluğunu denetlemektedir. Bireysel olarak yapılan başvuruları karara bağlar. Anayasa değişikliklerini şekil bakımından inceleyerek denetleyen yüksek mahkemelerdendir. 
• Yargıtay: Adliye mahkemelerinde verilen, kanunların başka idari yargı mercilerine bırakmadığı hükümler ve kararları son inceleyen kurumdur. 
• Danıştay: İdari mahkemece verilen, kanunun başka yargıevine bırakmadığı hükümler ve kararların son inceleme merciidir. Belli davalara ilk, son derece mahkemesi olarak bakar. 
• Sayıştay: Sosyal güvenlik kurumlarının gelir-gider hesaplamaları, merkezi yönetim bütçe alanında kamu mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına inceleyerek sorumlulukların işlemlerini kesin hükme bağlar. Kanunlarla verilen denetlemeler, incelemeleri, hükme bağlama işlerini yapar. 

Askeri Mahkemeler ve görevleri 

Askerlerin işlediği suçlar, görev ihlalleri, anlaşmazlık davalarına bakan mahkemelerdir. Bu mahkemeler yürürlükte olan mahkeme çeşitleri arasında bulunmamaktadır.  Disiplin Mahkemeleri, Askeri Mahkemeler, İlk Derece Mahkemeleri bu gruptadır. 2017 yılında yapılan anayasa düzenlemeleri ve değişiklikleriyle bu yargıevleri kaldırılmıştır. 

Hangi mahkeme hangi davaya bakar? 

Türkiye Cumhuriyeti hukuk sisteminde ceza gerektiren davalara Ceza Mahkemeleri bakarken cezai işlem gerektirmeyen, anlaşmazlık davalarına ise Hukuk Mahkemeleri bakmaktadır.  

Adam yaralama, kaçakçılık, cana kast etme, mala zarar verme gibi ciddi suçlara Ceza Mahkemeleri bakarken, işçi ve işveren arasında anlaşmazlıklara, ticaret davalarına, miras, evlat edinme, boşanma, icra davalarına Hukuk Mahkemeleri bakmaktadır.